উজনি অসমৰ প্ৰায় প্ৰতিজন ব্যক্তিয়েই “খনিকৰ পুথি” নামৰ ঐতিহাসিক পুথিভাগৰ বিষয়ে কম-বেছি পৰিমাণে জ্ঞাত। গোলাঘাট জিলাৰ মিছামৰা মৌজাৰ খনিকৰ গাঁৱত সংৰক্ষিত এই খনিকৰ পুথিভাগৰ ইতিহাস প্ৰায় আঢ়ৈশ বছৰৰ পুৰণি।
অসমীয়া জাতিৰ গৌৰৱ উজ্বল ইতিহাসৰ সাক্ষী এই খনিকৰ পুথিভাগ বর্তমান কালত ৰাজ্যখনৰ এক আপুৰুগীয়া জাতীয় সম্পদ বুলিলেও বঢ়াই কোৱা নহয়।
বিভিন্ন আধ্যাত্মিক আৰু অলৌকিক শক্তি জড়িত হৈ থকা বুলি ভবা এই পুথিভাগৰ ওচৰত সেৱা ধৰিবলৈ অহা আৰু স্বগৃহলৈ নি পাঠ কৰি পুণ্য অর্জন কৰিবলৈ বিচৰা ভক্তৰ লগতে বিভিন্ন স্থানৰ পৰা অহা পৰ্যটকৰ সমাগমে খনিকৰ গাঁৱক বর্তমান এক পুণ্যক্ষেত্ৰত পৰিণত কৰিছে।
খনিকৰ পুথিৰ অন্তর্গত কীর্তন পুথিভাগৰ মুঠ পৃষ্ঠাৰ সংখ্যা হ’ল ১০৫ খিলা। ইয়াৰে দুখিলা বকলা। এই পুথিভাগৰ সাঁচিপাতসমূহ দীঘে ৪৫ ছে.মি. আৰু বহলে ১৬ ছে.মি.। পুথিভাগৰ শেষত “১৬৯০ শকৰ ৫ মাস, ৪বাৰ, ১তিথি সমাপ্ত”বুলি লিখা আছে।
অর্থাৎ, শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ তিৰোভাৱ তিথিৰ প্ৰায় দুশ বছৰ পিছত, ইংৰাজী হিচাপমতে ১৭৬৮ খ্ৰীষ্টাব্দৰ আগষ্ট মাহত খনিকৰ পুথিৰ অন্তর্গত কীর্তন পুথিভাগ লিখি শেষ কৰা হৈছিল।
ইপিনে, নামঘোষা ভাগিৰ সবর্মুঠ পৃষ্ঠাৰ সংখ্যা ৫৩, ইয়াৰ বকলা এখিলা। প্ৰতিটো পৃষ্ঠাৰ দীঘ ৩৫ ছে.মি. আৰু প্ৰস্থ ১০ ছে.মি.।
এই পুথিখন বান্ধি ৰাখিবৰ বাবে এটা বিন্ধাৰ ব্যৱস্থাও আছে। পুথি ভাগৰ শেষত লিখা আছে, “১৬৯০ শকৰ মাস২, বাৰ বুধ। ঘোষা পুস্তকং সম্পূর্ণং সমাপ্ত।”, অর্থাৎ, আগৰ পুথিখনৰ প্ৰায় তিনিমাহৰ আগত এইখন লিখি শেষ কৰা হৈছিল। পুথিকেইখনত উল্লিখিত তাৰিখ-বাৰ শুদ্ধ বুলি গণ্য কৰিলে দুইখন পুথিয়ে ২০১৩ চনত ২৪৫ বছৰ পূর্ণ কৰা বুলি বুজিব পাৰি। পুথি দুখনৰ কোনোখনতেই পাতনি, সূচীপত্ৰ, লিখোঁতাৰ নাম বা ঠিকনা উল্লেখ নাই, বকলাত কেৱল “যথা দৃষ্টং তথা লিখিতং” বুলিহে লিখা আছে।
পুথি দুখনৰ সংৰক্ষণস্থলীত বর্তমান বৰুৱা পৰিয়ালৰ প্ৰযত্নত আৰু ৰাইজৰ সহযোগত এটি নামঘৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰি উলিওৱা হৈছে।
খনিকৰ পুথিৰ সংৰক্ষণস্থলী, এই নামঘৰলৈ বর্তমান প্ৰতিদিনে একাধিক ভক্ত-দর্শনার্থী আৰু অনুগ্ৰহ প্ৰার্থীৰ আগমন ঘটে। বহুতো ব্যক্তি বা গৃহস্থীয়ে মনোগত অভীষ্ট সিদ্ধিৰ বাবে নামঘৰৰ পুথিভাগলৈ দিনৌ শলা-বন্তি, নৈবিদ্য বা দ্বণ্ড-খৰছা আগবঢ়ায়গৈ আৰু অন্যান্য কিছুসংখ্যকে স্বগৃহলৈ নি নাম-প্ৰসংগৰ জড়িয়তে শ্ৰৱণ-কীর্তন কৰাৰ মানসব্যক্ত কৰেগৈ। খনিকৰ পুথিক গৃহলৈ আহ্বান কৰা গৃহস্থীৰ সুবিধাৰ অর্থে নামঘৰটিত আজিকালি আগ্ৰহৰ তাৰিখ অনুক্ৰমে ভক্তৰ নাম-ঠিকনা সাঁচি ৰাখি শৃংখলাবদ্ধভাৱে অনুমোদন জনোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। বর্তমান এই দায়িত্বত আছে বৰুৱা পৰিয়ালৰ সন্তান শ্ৰী ভৱেশ বৰুৱা।
এইখিনিতে এটা কথা উল্লেখ কৰা প্ৰয়োজন যে, পুথিভাগক স্বগৃহলৈ নিব বিচৰা ভক্তই চুৰীয়া-চাদৰ আদি পৰম্পৰাগত ভকতীয়া পোচাক পিন্ধি বাকছৰ সৈত্যে নিজৰ মুৰৰ ওপৰত বা কান্ধত বহুৱাইহে নিয়াৰ নিয়ম, কোনো বাহনৰ সহায়ত নহয়। পুথিভাগ সন্মুখেৰে পাৰ হৈ যোৱা দেখা পালে সাধাৰণতে পদযাত্ৰী বা যান-বাহনৰ আৰোহীয়ে ৰৈ দি অথবা নতশিৰ হৈ পুথিভাগলৈ প্ৰণিপাত জনায়।
আঢ়ৈশ বছৰৰ গৌৰৱোজ্বল ইতিহাস বুকুত সামৰি ৰখা সাঁচিপতীয়া পুথিভাগৰ ইয়াতকৈ পুৰণি তথ্য জনা নাযায়। ভক্তৰ মনত ইয়াৰ অলৌকিকতা আৰু বিশ্বাসৰ উপৰিও চহকী অসমীয়া ঐতিহ্যৰ উহ বিচাৰিবলৈ পুথিভাগৰ ওপৰত বুৰঞ্জী আৰু বিজ্ঞানৰ দিশৰ পৰা বিস্তৃত গৱেষণাৰ থল আছে। বর্তমান প্ৰেক্ষাপটত পুথিকেইভাগৰ বিজ্ঞানসন্মত সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা কৰাও অতি প্ৰয়োজনীয়।
খনিকৰ পুথি নামৰ পুথিভাগ দৰাচলতে মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱ আৰু শ্ৰীমন্ত মাধৱদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত “কীর্তন” আৰু“নামঘোষা” নামৰ দুখন সাঁচিপতীয়া পুথিৰ সমষ্টি। সাঁচিপাতত প্ৰাচীন অসমীয়া লিপিৰে লিখা এই পুথি দুখন আৱিষ্কাৰ হোৱাৰ সময়ৰ পৰাই একেলগ কৰি এটা সুদৃশ্য কাঠৰ বাকছৰ ভিতৰত ৰখা হৈছে। কথিত আছে যে, মানৰ অসম আক্ৰমণৰ সময়তেই (১৮১৯-১৮২১চন) খনিকৰ গাঁও নিৱাসী মণি বৰুৱা নামৰ ব্যক্তি এজনে এই পুথিসমূহ উদ্ধাৰ কৰিছিল।
সেই সময়ত মানৰ অত্যাচাৰত গাঁৱৰ অধিকাংশ লোকেই হাবিয়ে-বননিয়ে পলাই ফুৰিছিল যদিও বৃদ্ধ মণি বৰুৱাই বার্ধক্যৰ বাবে ঘৰ এৰি যাব পৰা নাছিল।
এসময়ত মানে গাঁৱৰ সকলোৰে ঘৰৰ স্থাৱৰ সম্পত্তিসমূহ লুট কৰি লৈ যায় আৰু কিবা কাৰণত মণি বৰুৱাৰ ঘৰৰ পুখুৰীৰ পাৰত এটা টোপোলা এৰি থৈ যায়। পিছত, ৺বৰুৱাই টোপোলাটো খুলি তাত কীর্ত্তন, দশম, নামঘোষা আৰু ভক্তি ৰত্নাৱলী নামেৰে চাৰিখন মহাপুৰুষীয়া সাঁচিপাতৰ পুথি উদ্ধাৰ কৰে। কিছুদিন পিছত তেওঁ ইয়াৰে “দশম”ভাগ নিজৰ গাঁৱৰ নামঘৰলৈ আৰু “ভক্তি ৰত্নাৱলী ভাগ কাষৰ হালোৱা গাঁৱৰ নামঘৰলৈ আগবঢ়ায় আৰু বাকী ৰোৱা কীর্ত্তন আৰু দশম পুথি দুখন নিজৰ ঘৰতে সংৰক্ষণ কৰি ৰাখে। পুথিদুখন ৰাখিবলৈ সেই সময়তে স্থানীয় শিল্পী ৺লীলাৰাম বৰুৱাই দুটি কাঠৰ বাকছ তৈয়াৰ কৰি দিয়ে।
অৱশ্যে পিছলৈ অন্যান্য কেইবাজনো গুণমুগ্ধই পুথি সংৰক্ষণৰ উদ্দেশ্যে এনে বাকছ গঢ়ি দিছে বুলি জনা যায়। পিছত, দুই-এক গুণগ্ৰাহী লোকে এই পুথি দুভাগ নিজ গৃহত পাঠ কৰিবলৈ নি মনোকামনা সিদ্ধি আৰু মানসিক প্ৰশান্তি লাভ কৰিবলৈ ধৰে আৰু ইয়াৰ অলৌকিক মহিমা ৰাইজৰ মাজত বিয়পিবলৈ ধৰে।
মণি বৰুৱাৰ মৃত্যুৰ পিছত বংশানুক্ৰমে তেখেতৰ পৰিয়ালে পুথিদুখনৰ সংৰক্ষণৰ দায়িত্ব লয়। এনেদৰে, মানৰ আক্ৰমণৰ সময়ৰ পৰা বর্তমানলৈকে সেই খনিকৰ গাঁৱতেই সংৰক্ষিত হৈ থকা বাবে এই সংযুক্ত পুথি দুখন জনমানসত খনিকৰ পুথি নামেৰেই বিখ্যাত হৈ পৰিল।
